Mango Yetiştiriciliği

Mangonun anavatanı Hindistan, Güney Çin’ in içinde bulunduğu Güneybatı Asya bölgesidir. Tropikal kuşakta yetişen meyveler ekvatorun 23° den başlayıp bazı yerlerde ise yer yer 35° ye kadar uzanan güney ve kuzey enlemleri arasında bir şeritte Mango yetiştiriciliği yapılabilmektedir. Son yıllarda ülkemizde de Mango yetiştiriciliği yapılabildiği gibi bu sınırların dışına çıkıldığı da görülmektedir.

Günümüzde Endonezya, Pakistan, Hindistan, Güney Afrika, Meksika, Kenya, Brezilya, Sudan, Florida, Filipinler, Avustralya, Hawai (ABD)  , İsrail, Mısır, Porto Riko gibi birçok ülkede Mango yetiştiriciliği yıldan yıla artarak yapılmaktadır.

Ülkemize değişik yollarla getirilmiş 30-40 yaşında ağaçlara rastlanmaktadır. İlk mango fidanı çeşitleri Amerika’dan getirilmiştir. 2012 yılından sonra değişik kaynaklardan fidanlar getirilerek Alanya, Gazipaşa ve Anamur ilçelerinde açıkta ve serada yetiştirilmeye başlanmıştır. Ülkemizde 2018 yılından sonra sera yetiştiriciliğine önem verilmiş, açıkta yetiştiricilikte de muz bahçelerinin arasına dikilip yetiştirilmeye başlanmıştır. Ülkemizde Mango yetiştiriciliğinin sera yetiştiriciliği şeklinde artacağı öngörülmektedir.

Mango Sistematiği

Botanik İsmi: Mangifera indica

Mango kapalı tohumluların Anacardiaceae familyasının Mangifera cinsine ait bir meyve türüdür.

Mangonun Genel Özellikleri

• 40 metreye kadar boylanan, her zaman yeşil, yuvarlak taç oluşturan bir bitkidir.
• Kazık köklüdür.
• Genç yapraklar pembe, yaşlı yapraklar koyu yeşil renklidir. Birleşik yapraklıdır ve yaprakçıklar mızrak şeklindedir.
• Çiçekler küçük, pembemsi beyazdır.
• Çiçekler hermafrodittir (Hem erkek hem dişi üreme organını bünyesinde barındırır).
• Mango meyvesi sert çekirdekliler içersinde yer almaktadır.
• Meyve şekli oval, ovalimsi uzun, kalp şeklinde olabilir.
• Meyve rengi ve iriliği ise çeşitlere bağlı olarak değişim göstermektedir.
• Meyve rengi yeşil, yeşilimsi sarı, sarı, kırmızı, turuncu ve mora kadar değişim gösterebilir.
• Meyve iriliği 200 gramdan 2 kilogram ve üzerine kadar değişim göstermektedir.
• Meyve kabuk rengi parlak ve derimsi olup, yenen kısım açık sarıdan koyu turuncuya kadar değişebilir.
• Mango çiçeklerinde tozlanma böcekler ile olmaktadır.
• Mangonun meyve eti çeşitlere bağlı olarak az veya çok liflidir.
• Mango meyvesi çeşitlere bağlı olarak ‘terebentin’ tadı içerir.

Mangonun Kullanım Alanları

• Olgunlaşmış ve olgunlaşmamış hali kullanılır.
• Olgunlaşmamış meyveler turşu ve meyve sularının yapımında olgun meyveler şurup, nektar, reçel ve jöleler gibi çeşitli ürünlerin hazırlanmasında da kullanılır.
• Mango çekirdeği %8-10 oranında kaliteli yağ içerir. Şekerlemelerde kakao yağı yerine kullanılır.

Mangonun İklim İstekleri

• Genç fidanlar -1.7 ile -1.1 °C’ de zarar görürken, yetişkin ağaçlarda yapraklar ve dallar -3.9 °C’ de zarar görür.
• Çiçeklerin ve küçük meyvelerin sıcaklık 4.4 °C’ nin altına birkaç saat düşerse zarar görme olasılığı çok artmaktadır.
• Mango yetiştiriciliğinde ortalama minimum sıcaklık kış boyunca 5 °C’ nin üzerinde olmalıdır.
• Çiçeklenme zamanı görülen düşük sıcaklıklar meyvelerin abortif (tam oluşmayan) olmasına neden olur ve bu durum verimi olumsuz etkiler.
• Mango 45 °C sıcaklığa dayanabilir fakat sıcaklığın daha da yükselmesi halinde birde oransal nem (havanın neme doymasıdır ve yağış olacağı anlamına gelir) düşük olursa vejetatif büyüme olumsuz etkilenir.
• Optimum büyüme için sıcaklık 27-35 °C olmalıdır.
• Kış sıcaklıklarının düşük seyretmesi neticesinde kloroz, erkek çiçeklerin daha yoğun görülmesi, çiçeklenme düzensizlikleri gibi birçok sorun görülebilir.
• Bazı çeşitlerde aşırı neme karşı duyarlılık söz konusudur. Aşırı nem birçok hastalığa neden olabilir.
• Özellikle deniz kıyısına yakın yerlerde kış aylarında rüzgarlar ve soğuktan dolayı genç sürgünlerde kurumalar görülebilmektedir.

Mangonun Çoğaltım Teknikleri

• Mango aşı ile çoğaltılır.
• Anaç üretimi tohumla gerçekleştirilir.
• Birçok çeşit poliembriyoni özellik göstermektedir.
• Erken meyveye yatma, tohumla çoğaltımda açılım, olumsuz çevre şartlarına dayanım gibi birçok faktör yüzünden aşı ile çoğaltım bir zorunluluktur.
• Çoğaltma işleminde; 

• Tohum meyve etinden ayrılır.
• Tohum yıkanır ve ilaçlanır.
• Direk veya kabuğundan ayrılarak torf perlit karışımına ekilir.
• Poliembriyoni çeşitlerde bitkicikler ayrılarak ayrı ayrı torbalara şaşırtılır.
• Torbalarda büyüme sağlanır ve elde edilen Mango çöğürleri 4-5 mm kalınlığa gelince aşı yapılır.

Mango Fidanı Aşı Yöntemleri

• Yarma, Dilcikli ve Göz aşıları yapılabilir.
• Aşı işlemi ilkbahar ve sonbaharda yapılabilir.
• Yarma aşının tutma oranı daha yüksektir.
• Ülkemizde mango da fidancılık işlemleri serada yürütülür.
• Hava sıcaklığına bağlı olarak sera havalandırmaları ayarlanabilir veya fidanlar aşı sonrasında veya aşı sırasında dış ortamda gölgeliklere alınabilir.

Mango Fidanı Çeşitleri

Ülkemizde adaptasyonu yapılmış Kent ve Irwin olarak 2 adet çeşit bulunmaktadır.

Bu 2 çeşitten başka Akdeniz Havzasında yapılan çalışmalarda Akdeniz Bölgesine adapte olmuş çeşitler;

• Keitt
• Nom dok mai
• Osteen
• Honey Gold
• Tommy Atkins
• Glenn
• Palmer
• Valencia pride
• R2E2

KENT

• İri, gösterişli bir çeşittir.
• Meyve rengi yeşil ve bekledikçe hafif mor renk alır.
• Meyve iriliği 400-700 gramdır.
• Açıkta Ağustos ayında olgunlaşır.
• Terebentin azdır.
• Çok az liflidir.
• Oldukça tatlı bir çeşittir.

IRWİN

• Mor renklidir.
• Meyve iriliği 300-500 gramdır.
• Orta erken olgunlaşır. (Açıkta Temmuz ayının 2. Yarısı)
• Terebentin azdır.
• Az liflidir.

KEİTT

• Lifli yapıdadır.
• Oldukça tatlı bir çeşittir.
• Geç olgunlaşır ve küçük taçlı ağaçlar oluşturur.

TOMMY ATKİNS

• Orta büyüklükte ağaç oluşturur.
• Çeşidin verimi oldukça iyidir.
• Çok tatlı bir çeşit olmasada depolaması ve yola dayanımı iyidir.
• Dünyada çok kullanılan ve tercih edilen bir çeşittir.

OSTEEN

• Güçlü ağaç oluşturan çeşittir.
• Meyvesi lifsiz ve hafif tatlıdır.
• Orta geç olgunlaşır.

Mango Yetiştiriciliğinde Bahçe Tesisi

1. Açıkta Yetiştiricilik: Ülkemizde çok kısıtlı alanlarda Alanya, Gazipaşa, Anamur ilçelerinde denize bakan yamaçlarında yetiştiricilik mümkündür. Mango her ne kadar büyük ağaçlar oluşturmakta ve geniş aralıklarla dikilmesi gerekiyorsada günümüzde birçok meyvede olduğu gibi daha sık dikimler yapılmaktadır. 5x5, 5x4, 4x4, 4x3, 4x2 metre aralık mesafelerinde dikim yapılabilmektedir. Eğimli ve teras yapılan arazilerde bu mesafeler güneş faktöründen dolayı daha dikkatli seçilmelidir.
2. Serada Yetiştiricilik: Ülkemizde ve bazı Akdeniz ülkelerinde seralarda mango yetiştiriciliği artış eğilimindedir. Serada yetiştirmenin avantajları nelerdir:

• Kış soğuklarından koruma ve erkencilik sağlar.
• Meyveler daha iri olur.
• Çevresel faktörler ayarlanabilmektedir.
• Dikilen fidanlar daha erken verime yatmaktadır.
• Serada yetiştiricilikte kültürel işlemlerle daha küçük ağaçlar oluşturulabilmektedir.
• Sera yüksekliği en az 8-10 metre olmalıdır.

Mango Yetiştiriciliğinde Sulama

• Sulama ihtiyacı iklime, toprak yapısına, bitkinin yaşına bağlı olarak değişmektedir.
• Bitkilerin düzgün şekilde kurulmasını sağlamak için yeni ekilen genç mango fidanları düzenli olarak sulanmalıdır.
• Muson ikliminin olduğu yerlerde ekstra bir sulama yapmaya gerek yoktur.
• Mango Bitkisini;

• Genç dönemde: 2-3 günde veya 4-5 günde bir
• 5-8 yaşındaki ağaçlarda: 10-15 gün aralıklarla
• Meyve verme aşamasında olan ağaçlarda: 2 ve 3 döngüde sulamak gereklidir.

NOT: Bununla birlikte, mango bitkilerin çiçeklenmesinden iki ile üç ay önce sulamamakta fayda vardır çünkü çok fazla su çiçeklenme ve meyve verme pahasına bitkilerde vejetatif büyümeyi destekleyecektir.

Mango Yetiştiriciliğinde Budama

1. Biçimlendirici Budama:

• Genç ağacın ilk yıllarında, ağacın ana gövdeye doğru yönlendirilmesi için yapılır.
• İlk yıl ağaçların yerden yaklaşık 1 metre olduğu durumlarda yan dalları teşvik etmek için (3 ile 4 dal) budama yapılır.

1. Yapısal Budama:

• Ağaçların uygun bakımı için yapılmalı ve çoğunlukla meyve hasadından sonra yapılmalıdır.
• Ağaçların yüksekliği yaklaşık 3.5 metre yüksekliğe kadar kontrol edilmelidir. Bu aşamada diz hizasındaki tüm dallar (yaklaşık 0.5 metre) budanmalıdır. (Etek Budaması)
• Ölü dallar daha fazla güneş ışığına izin vermek için çıkarılmalıdır. Ölü dallar her yıl çıkarılmalıdır.

Mango Yetiştiriciliğinde Gübreleme

• Ağacın yaşına göre gübre ihtiyacı farklıdır.
• Önce toprak analizi yaptırılmalıdır. Bunun dışında 10 yaşına kadar gübre tavsiyesi şu şekildedir.

Mango Yetiştiriciliğinde Görülen Fizyolojik Bozukluklar

1. Mango Malformasyonu

• Biçimsiz dallar, küçük ve salkımsı yapraklarla bodur büyüme gösterir ve bu bozukluğa

‘’ demet top’’ denir.

• Mango Malformasyonunun nedeni henüz bilinmemektedir ancak virüsler, mantarlar, akarlar, beslenme yetersizliği vb. olası nedenler olarak kabul edilir.
• Gübrelemenin doğru ve yeterli yapılması hastalık ve zararlılarla mücadele edilmesi sorunu bir ölçüde azaltır.

1. Alternaria Bearing

• Birçok mango çeşidi, bir yıl ağır meyve verir, ardından ikinci yılda çiçeklenme ve meyve verme neredeyse yoktur.
• Yıllık meyve vermenin kolay bir yolu %50 daldaki çiçekleri / genç meyveleri çıkarmaktır. Bu işlem ağaçların her yıl orta düzeyde meyve vermesi ile sonuçlanacaktır.

Mango Yetiştiriciliğinde Görülen Fungal Hastalıklar

1. Antraknoz

• Antraknoz yaprak yüzeyine dağılmış değişken büyüklükte oval veya düzensiz kahverengi ile koyu kahverengi lekeler olarak görünür.
• Enfekte yapraklar genellikle saçma deliği görünümü oluşturur.
• Genç dalların ucu yukarıdan aşağıya doğru kurur.
• Antraknoz meyve yüzeylerinde büyük, düzensiz lekeler oluştururlar daha sonrasında tüm meyveyi kaplarlar.
• Noktalar büyük derin çatlaklar oluşturur. Meyvenin derinlerine nüfuz eder ve çürümeye neden olur.

• Antraknoz Mücadelesi

• Meyve bahçesinde bulunan hastalıklı yapraklar, dallar ve meyveler toplanıp bahçeden uzaklaştırılmalı ve yakılmalıdır.
• Hastalığın mücadelesi için Zineb (%0.2) veya Bordo Bulamacı ile hasat edilene kadar iki kez ilaçlanabilir.
• Bakırlı Preparatlar ile ilaçlama hastalıkla mücadele de önemlidir.

1. Mildiyö

• Beyazımsı gri miselyum atıkları başlangıçta çiçekler üzerinde görülür. Daha sonra fungus meyvelere, yapraklara, sürgünlere yayılır.
• Tüm yüzey milyonlarca spordan oluşan toz halinde bir madde ile kaplıdır.
• Mildiyö patojeni mango çiçeklerine saldırır ve dökülmelerine neden olur.
• Etkilenen çiçekler açmaz ve erken dökülebilir.
• Genç meyveler tamamen miseller ile kaplanır.
• Meyve büyüdüğünde enfekte bölgedeki epidermisi çatlar ve mantar dokuları oluşur. Kabuk kenarında morumsu-kahverengi leke alanları görülür.
• Enfekte meyveler erken düşer ve bazıları bezelye büyüklüğüne ulaşana kadar ağaçta kalabilir.

• Mildiyö Mücadelesi

• Mango yetiştiriciliği için sıcak, kuru alanlar seçilmelidir.
• Çiçeklenme mevsiminde sürekli yağmur yağan alanlarda dikiminden kaçınılmalıdır.
• Bitkiler arasındaki hava dolaşımını iyileştirmek için budama yapılmalıdır.
• Düşen bitki artıkları toplanarak yok ekilmelidir.
• Ciddi enfekte olan çiçek salkımları kesilerek uzaklaştırılmalıdır.

Mango Yetiştiriciliğinde Görülen Bazı Zararlılar

1. Hazneli Böcek

• Yaprak ve salkımlardan özü emer.
• Yüksek yoğunluklu olduğunda meyve bahçesinde daha ciddi hasar yapar.
• Kontrol için Aralık ortasından Ocak sonuna kadar çiçeklenme öncesi uygun ilaçlarla ilaçlama yapılır.

1. Unlu Bit

• Dişi böceklerin nimfleri, salkımlardan ve yapraklardan özsuyu emer.
• Şubat ayında ağaca tırmanırlar ve Mayıs ayına kadar orada beslenirler

• Unlu Bit Mücadelesi

• Kasım-Aralık aylarında yumurtaların imhası.
• Ağaç üzerinde sürünmelerini önlemek için ana gövdeye kaygan ve yapışkan bantlar koyulmalı.
• Böcek aktivitesinin çeşitli aşamalarında insektisit kullanılmalı.

1. Mango fidanı dikildikten 3 yıl sonra meyve vermeye başlamaktadır. Ağacın yaşı ilerledikçe verdiği meyve sayısı da artmaktadır. Ağaçların yaşına göre meyve verimi 100 den başlayıp 1500 2000 lere kadar çıkmaktadır.